Đột tử dưới cái nhìn y học

ThS.BS. Trần Nam Phong

(Cập nhật: 11/5/2007)


Từ lâu, trong các tài liệu cổ, các tác giả đã ghi lại những trường hợp chết đột ngột. Một chàng trai ngay trong đêm động phòng đã từ bỏ trần thế; sau bữa rượu có người gục xuống bàn “ra đi”; hai vợ chồng đi ngủ, sáng ra một người đã lạnh cóng từ khi nào... Hiện tượng đó thường được gọi một cách ngắn gọn là đột tử.



Đột tử là gì?

Đột tử được định nghĩa là tình trạng tử vong đột ngột ngay lập tức. Càng cao tuổi nguy cơ càng cao. Nam giới dễ bị đột tử cao gấp 2 lần phụ nữ. Tỷ lệ đột tử cũng cao hơn nhiều lần ở những người hút thuốc lá, có rối loạn mỡ máu, có người thân trong gia đình bị bệnh tim mạch, sang chấn tâm lý. Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu tìm hiểu các nguyên nhân với hy vọng có được cách để phòng tránh, các báo cáo công bố mới đây cho thấy số trường hợp chết đột tử vẫn rất cao và các can thiệp vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều kỹ thuật cấp cứu được áp dụng, nhưng ngay cả tại những nước tiên tiến nhất, tỷ lệ tử vong do bệnh tim mạch cũng trên 60% trong giờ đầu.

Bình thường trái tim đập hiền hòa và đều đặn để cung cấp máu cho các cơ quan, thế nhưng chỉ vì một "bóng hồng", một "ly rượu"... cũng làm nó tăng "tốc độ". Và nguy thay nếu như đâu đó tiềm ẩn bệnh lý sẵn có, hoặc những kích thích quá độ, trái tim sẽ "loạn nhịp" và ngừng lại. Mạch máu nhỏ dẫn máu đi khắp cơ thể, mảng xơ vữa làm nó vỡ ra, máu chảy tràn ngập... Thần kinh đang ổn định điều hoàn nhịp mạch bỗng "đứt", tất cả các tế bào ngừng lại. Chỉ cần một bộ phận rất nhỏ trong bộ máy tinh vi cơ thể biến loạn, cái chết có thể đến tức thì. Dù nhanh đến mấy, cũng khó ngăn cản được


Sang chấn tâm lý kéo dài...

Nhận diện thủ phạm

Tập hợp từ nhiều công trình, GS. P.Loire, tại Trung tâm Bệnh viện Tim mạch lớn nhất châu Âu đặt tại Lyon vừa công bố tháng 2/2007 cho thấy, trên 80% các trường hợp đột tử là do bệnh lý tim mạch. Cùng với cộng sự, ông đã mổ tử thi 1.000 trường hợp. Kết quả đưa ra không khác với những báo cáo từ năm 1958 của GS. Lenegre. Tức là những bệnh tim tiềm ẩn là thủ phạm của đa số các nạn nhân. Mặc dù thế, có một nhận xét đáng buồn là tỷ lệ đột tử ở người trẻ tuổi tăng lên gấp nhiều lần so với những năm 50 của thế kỷ trước.

Một báo cáo của Hiệp hội bệnh lý Lexington (Pathology Association of Lexington) Hoa Kỳ đầu năm 2007, tổng hợp các kết quả mổ tử thi những người đột tử trong hơn 30 năm cho thấy nguyên nhân tim mạch đứng đầu. Các nguyên nhân khác xuất hiện hoặc là phối hợp hoặc là dấu hiệu của tình trạng suy tuần hoàn cấp tính. Những báo cáo khác của các chuyên gia cấp cứu tim mạch hàng đầu cũng cho một kết quả tương tự.

Tại Việt Nam, công bố của Hội Tim mạch quốc gia hàng năm cho thấy số bệnh nhân tim mạch trẻ tuổi đang tăng lên rất nhanh. Những năm 90 của thế kỷ XX, nhồi máu cơ tim ở người trẻ tuổi vô cùng hãn hữu, nhưng hiện nay đã bắt gặp thường xuyên. Đi tìm nguyên nhân, các thầy thuốc nhận thấy tuổi thọ tăng lên; lối sống thay đổi, hoạt động thể lực ít đi, máy tính nhiều lên; khẩu phần ăn nhiều đường, mỡ, điều kiện sống, sức ép tâm lý... là những yếu tố chính làm tỷ lệ bệnh tim mạch tăng cao và số ca đột tử tăng lên.

Thống kê một số nguyên nhân chính gây đột tử


... các bệnh lý tim mạch, huyết áp là những nguyên nhân gây đột tử.

Bệnh mạch vành (78%): Biểu hiện là những cơn đau thắt ngực. Thiếu máu cơ tim xuất hiện sau những gắng sức, hoạt động thể lực, căng thẳng, sang chấn... Trước đây bệnh mạch vành chỉ gặp ở những người cao tuổi, tuy nhiên ngày nay tỷ lệ bệnh mạch vành ở người trẻ tuổi đã cao hơn rất nhiều. Đây là một báo động đỏ cho những quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

Bệnh van tim (4%): Nhờ những phát hiện sớm và can thiệp kịp thời, tỷ lệ các bệnh van tim đã giảm đáng kể.

Bệnh cơ tim (6%). Những biến đổi cơ tim mắc phải hay bẩm sinh có thể là thủ phạm của đột tử ở người trung niên. Đặc biệt sau những sang chấn.

Rối loạn nhịp tim: Đây là một trong "hung thủ" khó lường nhất. Nhịp tim bình thường đều đặn đột nhiên trở nên quá nhanh hoặc quá chậm. Các vùng của tim không phối hợp nhịp nhàng nữa mà trở nên hỗn loạn. Hậu quả là tim sẽ ngừng đập trong thời gian rất ngắn. Điều đáng sợ là hầu như không thể biết trước được khi nào nó xảy ra đặc biệt là những người trẻ tuổi. Chỉ với những tác động kích thích nhỏ cũng có thể làm trái tim ngừng lại. Đó là các tác nhân như nhiệt độ nóng lạnh, gắng sức, uống rượu bia, thuốc lá, căng thẳng tâm lý...

Dị dạng mạch máu (2%): Đây là nguyên nhân mà chúng ta có thể tìm thấy khi mổ tử thi. Bệnh nhân hay có những phình mạch ở não, ở tim. Khi căng thẳng hoặc gặp sang chấn, chúng vỡ ra và gây nên cái chết không thể can thiệp.

Các nguyên nhân khác: Bệnh phổi, bệnh tiểu đường, khối u... tuy nhiên chúng chỉ chiếm tỷ lệ thấp và thường là yếu tố khởi phát cho bệnh tim mạch.

Có tới 10% các trường hợp sau khi mổ tử thi, các bác sĩ cũng không tìm thấy tổn thương thực thể nào. Đây luôn là câu hỏi khó khăn cho những người thầy thuốc.

Để phòng tránh cần có chế độ theo dõi thường xuyên, điều chỉnh thói quen tốt trong sinh hoạt hằng ngày. Tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột như nằm đất, tắm lạnh, hạn chế bia rượu, ăn nhiều rau xanh, không vận động thể lực quá sức và tuyệt đối bỏ thuốc lá. Chỉ với lối sống lành mạnh mới có thể mang lại cuộc sông an toàn và thoải mái.

( SKDS)