Người Dao: phải " ngủ thăm" mới cho lấy nhau

Duyên sơn cướcNgủ thăm - Một nét văn hoá độc đáo của người Dao tiền Xuân Sơn - Thanh Sơn, Phú Thọ. Ngủ thăm, xin đừng hiểu theo cách thô tục mà nó mang màu sắc tâm linh tinh thần của người Dao tiền ở đây.
Chính do màu sắc tâm linh tinh thần này chi phối mà bao đời nay các thế hệ người Dao tiền ở Xuân Sơn đến với nhau, cho người ta thành vợ, thành chồng và gắn kết họ đến cuối đời, thuỷ chung, vụng dại một cách khó lý giải. Tục ngủ thăm của người Dao tiền ở Xuân Sơn kéo dài suốt năm nhưng "cường độ" mạnh nhất của tập tục phải kể đến ấy là lúc Tết đến Xuân về.

"Để không gần mặt xa lòng”

Trên bản đồ hành chính, xã Xuân Sơn nằm vào "điểm chết" của tỉnh Phú Thọ. Nói vậy vì cái huyện Thanh Sơn - một huyện miền núi xa ngút ngàn mây này thì xã Xuân Sơn có lẽ cũng là xã xa nhất. Một mặt xã giáp xã bạn Minh Đài của huyện, mặt kia giáp Phù Yên của tỉnh bạn Sơn La còn mặt nữa lại giáp với xã Đà Bắc của tỉnh Hoà Bình.

Chính do cái điều kiện tự nhiên ấy "trói buộc" nên sự vận động của xã đã mặc nhiên không bị cuộc sống của cơ chế thị trường xâm nhập và xã đã có thêm "vận may” để bảo lưu những tập tục ngàn đời của mình. Những cánh rừng già thâm u, những con dốc thăm thẳm, những cây cổ thụ ngàn đời cùng hệ thống dây leo hết sức đặc trưng của miền rừng nhiệt đới đã "gói gọn" và bảo lưu cho xã một tập tục.

Trong màn sương mù đặc quánh, dường như có thể xắn ra được tựa như thịt đông, bên ánh lửa bập bùng đầy bí hiểm, chúng tôi chuyện trò cùng với cụ Đặng Văn Sơn. Cụ Sơn là một người cao tuổi, mến khách hiếm thấy.

Chén rượu đao, một loại rượi quý nấu từ cây đao lấy ở trên núi đá thẳm sâu cứ hết lại đầy. Càng khuya, trời càng lạnh, lửa càng đượm, câu chuyện giữa cụ và chúng tôi càng mặn mà hơn.

Trầm tư bên bếp lửa như để ngược lại dòng thời gian, cụ Sơn bảo, không biết tập tục ngủ thăm của người Dao tiền có từ khi nào.

Chỉ biết từ còn trai trẻ, cụ đã được người già trong bản kể về huyền thoại này, cũng ở bên bếp lửa, vào một đêm trời sắp sang Xuân...

Người Dao tiền ngày xưa thường ở nơi xa xôi, cheo leo và cái thủa hồng hoang ấy trời cũng chỉ cho trái đất này có hai người Dao - Một nam và một nữ(?!) Ấy là truyền thuyết thế.

Khốn khổ cho hai con người ấy, khi được thượng đế cho xuống trần cũng ở hai nơi heo hút và xa lơ xa lắc, trời bắt họ phải tự tìm đến với nhau.

Vượt qua mọi thử thách như thú dữ, cạm bẫy nhân gian bủa vây với bao nhiêu đam mê, họ mải miết đi tìm. Tìm mãi, tìm mãi đến khi gối mỏi, lưng còng, mái tóc xanh đã nhuốm sương gió bụi trần họ mới gặp được nhau. Và do thời gian dài lắc đầy những khát khao nên ngay từ lần gặp đầu tiên ấy họ nhanh chóng thành vợ thành chồng.

Vì say sưa họ đã quên đi mất cái dã ý của trời là buộc họ phải làm quen hơi nhau, và thế là hậu hoạ đã đến. ​

Họ là vợ là chồng với nhau đấy, làm lụng đấy, sinh con đẻ cái đấy nhưng họ đã phải chịu đựng một oan nghiệt là gần mặt nhưng xa lòng.

Ông giời bắt tội thật ác...

Và thế là, từ cái bất hạnh mà tổ tiên phải gánh chịu đã đi đến một quyết định các cụ kị… người Dao tiền của thủa sơ khai ấy để buộc cháu con khắc phục lại lỗi thiếu sót của họ với lời nguyền là: Cháu con người Dao tiền trước khi lấy nhau, muốn hạnh phúc, muốn gắn kết với nhau đều phải trải qua tập tục ngủ thăm.

Không hợp không làm "chuyện ấy"

Có thể hiểu một cách đơn giản là tìm hiểu.

Ngủ để cho 2 cơ thể quen hơi (xin nhắc lại chỉ để quen của chứ không có một dụng ý gì nữa) để họ được đến với nhau một cách trọn vẹn.

Theo anh Bàn Xuân Lâm - Chủ tịch xã, một người Dao tiền của thế hệ mới (có nghĩa là biết chữ, có kiến thức, biết tiếp thu và đã làm quen đủ các phương tiện thời hiện đại) thì hiện tại tập tục ngủ thăm của người Dao tiền ở Xuân Sơn vẫn còn lưu giữ, không bị mai một.

Xã Xuân Sơn có 4 thôn với các tên là Dù, Lấp, Cỏi, Lạn với hai hệ họ Dao là họ Đặng và họ Bàn thì hai dòng họ này đều lưu truyền tập tục ngủ thăm.

Đời cũng có cái lạ, hai cơ thể non tơ đang độ xuân thì, “hăng hái” với đủ mọi thứ, giữa một đêm xuân mơn mởn mà chỉ nằm với nhau mà không có gì cả ư?!

Tôi hỏi đi hỏi lại "cái điều tế nhị này" ngay cả lúc anh Lâm "phê" rượu nhất thì anh vẫn chắc như đinh đóng cột rằng: Không có gì cả!
Rồi anh kể, ngay bản thân anh, 13 tuổi anh đã được bố mẹ cho phép, được các anh lớn tuổi và bạn đồng lứa rủ đi ngủ thăm.

Cuộc đời anh, 13 năm trôi qua, 13 mùa xuân đi ngủ, ngủ rồi không hợp hơi lại thôi cho tới lúc tuổi đã gần 30 anh mới gặp được người vợ bây giờ.

Người ấy, ngủ buổi đầu, hợp hơi ngay và anh chị đã thành vợ thành chồng rồi có 2 gái, 1 trai.


Đến bây giờ cô gái đầu lòng đang làm cô giáo mầm non ở xã, đã đến tuổi đi ngủ thăm. Mỗi tối, tiếng cộc cộc gõ cửa đã vang lên từng nhịp. Anh biết con mình đã lớn. Anh thấy vui và nghe tiếng cộc thân quen ấy, tiếng chuyện trò của con gái mình với một bạn trai nào đó trong xóm, vợ chồng anh như trở lại với thủa ban đầu.

Trong 4 thôn kể trên của xã Xuân Sơn thì thôn Cỏi được coi là thôn có "cường độ" và tập tục ngủ thăm nhiều nhất của xã.
Đặng Văn Quyết - Bí thư đoàn xã - một "chiến binh" về sự ngủ thăm bộc lộ quan điểm: Ngủ thăm với người Dao ở đây là lành mạnh. Theo tôi nghĩ thì tập tục này đã cho con trai, con gái người Dao một bản lĩnh sống.

Một gái, một trai, một nệm, một chăn mà không có một tý tục luỵ nào xảy ra, anh bảo con người ta có bản lĩnh quá đi chứ.

Đây là một sự lành mạnh của cuộc sống tiền hôn nhân.

Nói thật, với tập tục này, chàng trai nào không giữ được mình là bị cánh con gái Dao cho ra ngoài rìa ngay. Hơn nữa, khi chưa ấm hơi (nghĩa là chưa hợp) thì anh muốn cũng không được đâu.

Theo chân Quyết tôi vào thôn Cỏi. Đêm cuối năm ở đây xuống thật nhanh, các nhà đều đã ăn cơm sớm. Thấy tôi băn khoăn, Quyết cho biết, vào cuối năm, các gia đình người Dao ở đây thường tổ chức ăn sớm. Ăn để cho những người con lớn tuổi còn có thời gian đi gõ cửa để ngủ thăm, để kiếm dâu, kiếm rể về nhà.

Đêm chưa xuống nhưng cả thôn đã sôi động. Tiếng xì xào, tiếng gõ cửa khua vách đã rộn vang khắp xóm.

Quyết bảo, ở đây, vào mùa ngủ thăm nhà nào đông con gái hoặc có con gái xinh thì bố mẹ chỉ mất ngủ, có khi phải ngủ bù vào sớm hôm sau.

Biết mình là một người "ngoại đạo", khó thực hiện ngủ thăm với một cô gái Dao nào đó, thế nhưng cùng với Quyết, tôi đã ghé vào một nhà nằm ở cuối xóm, nơi ấy có một cô gái mà Quyết đã chọn. Đưa tôi vào nhà giới thiệu với cha mẹ cô gái, khi một chai rượu và một ít thịt rúi khô được cha cô gái đem ra đãi tôi thì Quyết đã bí mật lẻn ra thực hiện phần nhiệm vụ của mình.

Tiếng cộc kệch vang lên, Quyết được đón vào phòng và đã chuyện trò rôm rả với cô gái mà tôi không biết mặt ở nơi góc nhà cùng hơi ấm của nệm, chăn. Nếu thuận, thì chỉ ra ngoài Tết này thôi, Quyết sẽ có vợ. Cầu mong họ sẽ ấm hơi cùng nhau để loại bỏ một định mệnh mà tổ tiên họ phải gánh chịu…

Theo Lục Lương Sơn (VTC)

​

[FONT=arial, helvetica, sans-serif]

Bản Dao vào xuân.​

Chào Xuân Sơn về Hà Nội để đón một cái tết khi thung lũng còn đầy ắp sương, khi những chàng trai lâng lâng với một đêm ngủ thăm đang tập tễnh chân thấp, chân cao về nhà trên những bờ ruộng bậc thang, miệng ngâm nga Mùa xuân đầu tiên: "Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về. Mùa bình thường mùa vui nay đã về. Mùa xuân mơ uớc đấy đang đến đầu tiên. Với khói bay trên sông, gà đã gáy trưa bên sông. Một trưa nắng vui cho bao tâm hồn. Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về. Người mẹ nhìn đàn con nay đã về. Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên. Nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh. Niềm vui phút giây như đang long lanh. Ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên. Ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm. Từ đây người biết quê người. Từ đây người biết thương người. Từ đây người biết yêu người...

Một mùa xuân mới đang gõ cửa bản Dao đầy thi vị...

[/FONT]
( VNmedia)